Σημείωση: Στην παραπομπή , μπορείτε να βρείτε την 2η έκδοση του κειμένου (Brochure v.2.0) που γράφτηκε τον Γενάρη του 2011
πρόλογος
πρόλογος
Αυτή τη στιγμή μια κοσμογονία αλλαγών συμβαίνει στον χώρο της υγείας, εισάγοντας μηχανισμούς και κανονιστικά πλαίσια ταξικού αποκλεισμού στην υγειονομική κάλυψη της κοινωνίας. Πρόκειται βέβαια για μια συνολικότερη συνθήκη κρίσης και επαναρρύθμισης του κοινωνικού πεδίου από τη μεριά της εξουσίας, μια εικόνα ήδη ορατή αυτή τη στιγμή στους χώρους υγείας με πολλούς τρόπους. Και οι εξαθλιωμένες ομάδες των αστέγων που αναζητούν τροφή και στέγη στα νοσοκομεία ίσως να μην είναι η πιο επώδυνη πλευρά αυτής της εικόνας, καθώς στο επίκεντρο βρίσκονται ολόκληρα κομμάτια του πληθυσμού (μετανάστες, άνεργοι, φτωχοί) που σπρώχνονται βίαια έξω από το σύστημα υγείας.
Η ένταση και η έκταση των αλλαγών είναι σαρωτική, ενώ σε μεγάλο βαθμό η πληροφορία διαμεσολαβείται από περίτεχνους μηχανισμούς προπαγάνδας στην απόπειρα του κράτους να αιφνιδιάσει και σ’ αυτό το πεδίο, εκμεταλλευόμενο όσο μπορεί την κατάσταση σοκ την οποία έχει επιβάλλει στην κοινωνία.
Μέσα σε αυτό τον κυκεώνα, βρεθήκαμε και εμείς πολλές φορές χαμένοι, χωρίς να μπορούμε να πλοηγηθούμε σ’ αυτό τον πολτό τον αποσπασματικών πληροφοριών που ερχόντουσαν από παντού: από τις ανακοινώσεις της τρόικας, τις διαρροές του υπουργείου, τα δημοσιεύματα των ΜΜΕ. Σταδιακά βέβαια, οι εμπειρίες και η κατανόηση άρχιζαν να σχηματίζουν σαφή αφηγηματικά πλαίσια και τα κομμάτια του παζλ έμπαιναν σιγά-σιγά στη θέση τους. Και αυτή την αφήγηση –αφήγηση μιας καταστροφής, της ιστορίας της, αλλά και των πολιτικών σημαινόμενων που εμπεριέχει– θελήσαμε να δώσουμε με την έκδοση αυτής της μπροσούρας, αλλά και με την πραγματοποίηση δύο λαϊκών συνελεύσεων (στη Νέα Φιλαδέλφεια και στα Πετράλωνα) και μιας εκδήλωσης (στον Βύρωνα) αυτή την περίοδο.
Όμως, η στενότητα των χρονικών πλαισίων και ο όγκος της πληροφορίας που έπρεπε να συγκεντρωθεί, ειχε ως αποτέλεσμα αυτή η μπροσούρα να μείνει ανολοκλήρωτη.[1] Με δύο τρόπους: σημαντικές ενότητες δεν αναπτύχθηκαν, καθώς καταναλώσαμε σημαντικό χρόνο και φαιά ουσία προσπαθώντας να καταλάβουμε αυτό που έρχεται. Και κυρίως, συρρικνώνοντας σε αυτή τη φάση τα πολιτικά περιεχόμενα, καθώς δώσαμε έμφαση στην περιγραφή της κατάστασης και στα ερμηνευτικά σχήματα που την καθιστούν κατανοητή και όχι στους δομικούς μετασχηματισμούς –πολιτικούς και κοινωνικούς– που υποκρύπτουν.
Όμως έτσι κι αλλιώς, μετά τις δύο λαϊκές συνελεύσεις στη Νέα Φιλαδέλφεια και στα Πετράλωνα και την εκδήλωση στον Βύρωνα και τις δράσεις που πιθανόν να εκτυλιχτούν, θέλουμε να επιστρέψουμε δριμύτεροι σ’ αυτό το πεδίο του εγκλήματος। Με μια μεγαλύτερη και ολοκληρωμένη μπροσούρα σε πολύ περισσότερα αντιτυπα. Γιατί φυσικά η κατάσταση εξαίρεσης ολόκληρων πληθυσμών από θεμελιώδη πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα (όπως η υγεία και η ζωή) δεν μπορεί –νομίζουμε– να αναγνωστεί με τα κυρίαρχα αναλυτικά εργαλεία. Και κυρίως θέλουμε να επιστρέψουμε δριμύτεροι με πράξεις. Γιατί η αντίσταση οφείλει, επιβάλλεται, να πάει παραπέρα.
από την αποδόμηση του ΕΣΥ στον Καιάδα του Ρυθμιστικού
μια φορά και έναν καιρό...
Μέχρι τη δεκαετία του ’70, απλά δεν υπήρχε σύστημα υγείας. Κάθε νοσοκομείο λειτουργούσε αυτόνομα, με τον δικό του σχεδιασμό, ενώ τα ασφαλιστικά ταμεία είχαν –το καθένα ξεχωριστά– συμβάσεις με κάποια μόνο νοσοκομεία για την κάλυψη των ασφαλισμένων τους. Οι ειδικευόμενοι γιατροί δούλευαν αμισθί επί χρόνια, καθώς η ειδικότητα θεωρητικά ήταν τμήμα της εκπαίδευσή τους, ενώ ήταν αναγκασμένοι να κάνουν έως και 15 εφημερίες τον μήνα.
Όμως επιπρόσθετο σημαντικό χαρακτηριστικό της εποχής ήταν η ύπαρξη νοσοκομείων-ΧΥΤΑ: 3-4 νοσοκομεία (τα επονομαζόμενα Ρυθμιστικά) ήταν εκείνα στα οποία συγκεντρώνονταν όλα τα επείγοντα περιστατικά: εξοντωτικές συνθήκες εργασίας για τους εργαζόμενους και μικρή προσφορά ιατρικού έργου (καθώς κάθε γιατρός ήταν αναγκασμένος να βλέπει έως και 400 ασθενείς στη βάρδιά του).
Το φανταστικό είναι ότι το υπουργείο σχεδιάζει σήμερα να επαναφέρει τον θεσμό του Ρυθμιστικού σε νέα, σύγχρονη συσκευασία. Υπομονή, θα αναφερθούμε λίγο παρακάτω πιο αναλυτικά…
η δημιουργία του ΕΣΥ
Η δημιουργία του ΕΣΥ τη δεκαετία του '80 σηματοδότησε μια αποφασιστική αναβάθμιση του συστήματος υγείας από την πλευρά του ελληνικού κράτους. Στοιχεία-κλειδιά αυτής της αλλαγής ήταν, ανάμεσα στα άλλα, ο επανασχεδιασμός του υγειονομικού χάρτη, η δημιουργία πρωτοβάθμιων κέντρων υγείας στην επαρχία (όπως και εκατοντάδων αγροτικών ιατρείων που υπάγονταν σ’ αυτά), η κατασκευή καινούριων νοσοκομειακών μονάδων (κάποιες απ' αυτές πανεπιστημιακές), η πρόσληψη προσωπικού, αλλά κυρίως η καθολική πρόσβαση σε υγειονομική περίθαλψη και η πλήρης ασφαλιστική κάλυψη του πληθυσμού. Και παρόλο που γρήγορα άρχισε η αποδόμησή του (είναι π.χ. ενδεικτική η καθιέρωση συμμετοχής των ασφαλισμένων στη φαρμακευτική δαπάνη, στοιχείο που δεν υπήρχε στο παρελθόν), ακόμη και σήμερα –χάρη στον ανοιχτό χαρακτήρα του και στην προσβασιμότητά του– το ελληνικό σύστημα υγείας κατέχει υψηλή θέση στην κατάταξή του ως προς την αποτελεσματικότητά του σε όλες τις σχετικές εκθέσεις διεθνών οργανισμών.
Παρόλη την εμφανή βελτίωση του συστήματος υγείας που επέφερε η δημιουργία του ΕΣΥ, πρέπει να αναφερθεί ότι σημαντικά στοιχεία του σχεδιασμού παρέμειναν σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στα χαρτιά. Είναι ενδεικτικό να αναφερθεί ότι, ακόμη και σήμερα που έχει αυξηθεί ο πληθυσμός και έχουν πολλαπλασιαστεί όχι μόνο οι ανάγκες, αλλά και οι δυνατότητες ιατρικής πράξης και παρέμβασης, το ΕΣΥ δεν έχει ούτε καν εκείνο τον αριθμό εργαζομένων που προέβλεπε τότε –30 σχεδόν χρόνια πριν– η σύστασή του.[2]
Η δομική αδυναμία του ΕΣΥ εστιάζεται στο γεγονός ότι, παρά τη δημιουργία πρωτοβάθμιων κέντρων υγείας –κυρίως στην επαρχία[3]– το σύστημα είναι νοσοκομειοκεντρικό τόσο στην οργανική του σύσταση όσο και ως προς την επικέντρωση των δομών του. Αγωγή υγείας και πρόληψη, στοιχεία άκρως απαραίτητα στη δομή κάθε συστήματος υγείας και ζωτικά για την παροχή υγειονομικής κάλυψης στην κοινωνία, απλά δεν υπάρχουν.[4]
Τέλος, να αναφερθεί ότι δεν υπάρχουν –δεν προβλέπονται καν νομοθετικά– πολυθεραπευτικές ομάδες που να αντιμετωπίζουν τον ασθενή με έναν συνολικό τρόπο (είναι χαρακτηριστικό ότι ιατρικά συμβούλια υπάρχουν άτυπα μόνο στις ΜΕΘ). Έτσι στην περίπτωση πολυπαραγοντικών ή ταυτόχρονων διαφορετικών προβλημάτων υγείας, αντιμετωπίζεται το καθένα ξεχωριστά, χωρίς να σχηματίζεται μία συνολική εικόνα και να εξετάζεται σχολαστικά η πορεία και η συμβατότητα κάθε παράλληλης θεραπευτικής αγωγής. Μια δομική δυσλειτουργία που συνεπάγεται όχι μόνο σημαντική ταλαιπωρία για ένα κομμάτι του πληθυσμού (κυρίως τους ηλικιωμένους και κάθε ασθενή με επιβαρυμένο οργανισμό), αλλά την κατανάλωση πόρων του συστήματος και κυρίως την αδυναμία του να αντιμετωπίσει με επάρκεια σύνθετα προβλήματα υγείας.
Δηλαδή το ΕΣΥ ήταν τελικά ένα σύστημα υγείας από το οποίο έλειπε από τη σύστασή του η αφετηρία (αγωγή υγείας, πρόληψη, πρωτοβάθμια περίθαλψη) και το τέρμα (η ικανότητα να ανταποκρίνεται σε σύνθετα ιατρικά προβλήματα –που όμως ταλαιπωρούν σημαντικά κομμάτια του πληθυσμού). Έτσι δημιουργήθηκε ένα σύστημα εξαρχής περιορισμένο, παρόλο που κατάφερε τελικά να καλύψει σε σημαντικό βαθμό τις υγειονομικές ανάγκες της κοινωνίας.
εξουσία και κρατικές δολοφονίες
Όμως το σημαντικότερο ίσως δομικό μειονέκτημα του ΕΣΥ ήταν η συμπερίληψή του στο ασφυκτικά γραφειοκρατικό μοντέλο οργάνωσης του ελληνικού κρατους. Όχι μόνο ήταν υπερβολικά γραφειοκρατικοποιημένο το ίδιο,[5] αλλά όλη η εξουσία συγκεντρώθηκε επιπλέον στην κορυφή της εξουσιαστικής πυραμίδας: δεν αναφερόμαστε στο υπουργείο, αλλά στον υπουργό ειδικά (τυπικό για τη γραφειοκρατία ολόκληρου του ελληνικού κράτους). Έτσι, καθώς οι υπουργοί (ο καθένας πιο άσχετος, πιο αμοραλιστής ή πιο διεφθαρμένος από τον προηγούμενο), διαδέχονταν ο ένας τον άλλο, παρέδιδαν ουσιαστικά την εξουσία στους συμβούλους τους και έμμεσα σε έναν εσμό συμφερόντων που σε βάθος χρονου οδήγησε ολοκληρο το σύστημα στην άνευ όρων παράδοσή του στις εταιρίες (πολυεθνικές φαρμάκων και ιατροτεχνικού εξοπλισμού, ιδιωτικά θεραπευτήρια, εργαστήρια και ομίλους υγείας). Η ιστορία του ΕΣΥ ειναι σε μεγάλο βαθμό η ιστορία της άλωσής του από το κεφάλαιο.
Επιπλέον, διαχρονικά το ίδιο άσχετος και αδιάφορος με την κεφαλή του αποδεικνύεται ολόκληρος ο γραφειοκρατικός μηχανισμος του υπουργείου. Μια πραγματική αυτοκρατορία της ανικανότητας, χωρίς να έχει ποτέ εικόνα της πραγματικής κατάστασης και παντελώς ανίκανη να υλοποιήσει με στοιχειώδη επάρκεια οποιοδήποτε σχεδιασμό για οποιοδήποτε θέμα. Ακόμη και σήμερα –τη στιγμή που όλη αυτή η γραφειοκρατία επιδιώκει να ξεχαρβαλώσει οριστικά ότι είχε απομείνει σε λειτουργία και να παράγει κοινωνική συναίνεση για την επιχειρούμενη κατεδάφιση– η παντελής ανικανότητά της την κάνει απλά διπλά επικίνδυνη. Αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει –ούτε πρόκειται να υπάρξει– κανένας σχεδιασμός, τα πάντα συνιστούν έξοδα που απλά πρέπει να περιοριστούν σε ένα μπακαλοτέφτερο που παρουσιάζεται ως λογιστική κατάσταση. Απολύτως τίποτα άλλο!
Όμως το σημαντικότερο στοιχείο μιας δομικής κριτικής απέναντι στο ΕΣΥ (άμεσα συνυφασμένο με όσα αναπτύχθηκαν προηγουμένως) είναι οι κρατικές δολοφονίες. Ο βασικός τρόπος με τον οποίο δολοφονεί το κράτος είναι το σύστημα υγείας: με την έλλειψη ΜΕΘ,[6] την αναποτελεσματικότητα του ΕΚΑΒ (κρίσιμη στη διακομιδή βαρέως πασχόντων), τις βαθειές ανεπάρκειες σε υποδομές, εξοπλισμό, υλικά, προσωπικό.
Είναι προφανές ότι οι επερχόμενοι μετασχηματισμοί του συστήματος υγείας θα το καταστήσουν ακόμη πιο δολοφονικό. Και αυτό είναι –ανάμεσα στα άλλα– ένα ταξικό ζήτημα. Το ΕΣΥ ήταν εξαρχής ένα σύστημα ταξικά δομημένο, μια μηχανή ζωής και θανάτου όπου ο πλούτος έπαιζε πάντα τον ρόλο του. Στο μέλλον αυτός ο ρόλος μπορεί να είναι και απόλυτος.
κοινωνικοί μετασχηματισμοί και αποδόμηση του συστήματος υγείας
Ήδη από τη δεκαετία του ’80, οι παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας θα εισβάλλουν φυσικά και στο νεοδημιουργημένο ΕΣΥ: ο συντεχνιακός συνδικαλισμός, ο ατομικός ανταγωνισμός, τα όνειρα πλουτισμού μιας κοινωνίας που εκείνη την ιστορική στιγμή νιώθει ότι για πρώτη φορά προσεγγίζει την ευρωπαϊκή πραγματικότητα, θα βάλουν έντονα τη σφραγίδα τους και στον χώρο της υγείας.
Το παράδειγμα των πλασματικών εφημεριών είναι χαρακτηριστικό: στις απεργίες για αύξηση του μισθού, το κράτος αντιπροτείνει τη θέσπιση πλασματικού χρόνου εφημερίας που ενσωματώνεται με τη μορφή αποζημίωσης στον μισθό.[7] Μια παρανοϊκή ρύθμιση, τυπική όμως σε όλο τον δημόσιο τομέα (στον οποίο αντί για αυξήσεις δίνονταν επιδόματα), που επέτρεπε οικονομικά την ελάφρυνση του κρατικού προϋπολογισμού από τις αντίστοιχες ασφαλιστικές εισφορές, τις προσαυξήσεις (δώρα Πάσχα, Χριστουγέννων, αδείας) και την καταμέτρηση του πραγματικού εργάσιμου χρόνου ως συντάξιμου.
Το εκπληκτικό είναι ότι το κράτος χρησιμοποιεί εκτατικά στη συνέχεια τις ρυθμίσεις που το ίδιο πρότεινε και επέβαλλε για να επιτεθεί στους εργαζόμενους, οικοδομώντας συστηματικά την εικόνα του τεμπέλη και προνομιούχου δημόσιου υπαλλήλου. Όπως και αντίστοιχα, λοιδορώντας τον συνδικαλισμό στον δημόσιο τομέα και κάθε κατάκτησή του ως προερχόμενη από τον εκβιασμό προνομιούχων τάξεων. Το αποτέλεσμα είναι ότι πέτυχε όχι απλά να κατασκευάσει μια εικόνα, αλλά να μετατρέψει έμπρακτα τα κοινωνικά υποκείμενα σε αυτή την εικόνα. Η δεκαετία του ’80 είναι εκείνη η περίοδος που οι εργατικοί αγώνες που προηγήθηκαν θα μετατραπούν στην καρικατούρα τους, η περίοδος που η εργατική αλληλεγγύη θα ξεφτίσει στην ιδιώτευση και στη μανιώδη προάσπιση των κατακερματισμένων συμφερόντων –ατομικών ή συντεχνιακών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι αναμενόμενο ολόκληρο το σύστημα υγείας, το ΕΣΥ ως κοινωνικό περιεχόμενο, να κλυδωνιστεί και να απομακρυνθεί με ταχείς ρυθμούς από την πρωταρχική κοινωνική αποστολή του.
Ουσιαστικά ολόκληρο το σύστημα παραδίδεται γρήγορα στα συμφέροντα (γιατρών, εταιριών) που προϋπήρχαν της συγκρότησης του ΕΣΥ. Αυτό που με τραγικό τρόπο έλειψε ήταν ένα κίνημα αμφισβήτησης και ρήξης μέσα στο χώρο των νοσοκομείων, ισχυρά διασυνδεδεμένο με κινήσεις κοινωνικής αυτοδιεύθυνσης και συλλογικής αυτοοργάνωσης που θα ενσωμάτωναν τα ζητήματα υγείας στην ατζέντα των κοινωνικών αγώνων.
Κάτω από αυτό το πλαίσιο και στην πορεία του χρόνου, όσο το ΕΣΥ δεν στηριζόταν, το έδαφος που δινόταν στον ιδιωτικό τομέα ολοένα μεγάλωνε. Με όλους τους τρόπους.[8]
και τώρα;
Οι αλλαγές που επέρχονται –που ήδη πραγματοποιούνται– είναι σαρωτικές και περιγράφονται αναλυτικά στη συνέχεια του κειμένου. Το ζωτικό στοιχείο σε αυτές είναι η ανάδυση μηχανισμών αποκλεισμού από το σύστημα υγείας, η θέση ολόκληρων πληθυσμών σε κατάσταση εξαίρεσης από θεμελιακά πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα (όπως η υγεία και η ζωή).
Στο στόχαστρο βρίσκονται οι μετανάστες, οι άνεργοι και οι φτωχοί. Δηλαδή:
Ειδικά μέτρα προβλέπονται στα σχέδια εξοικονόμησης πόρων για τους απόρους και τους ανασφάλιστους, οι οποίοι θα εξυπηρετούνται μόνο από τέσσερα νοσοκομεία της Αττικής και δύο της Θεσσαλονίκης.[9]
Με δύο λόγια, το Ρυθμιστικό, όνειδος του παρελθόντος και ιστορική κατασκευή μιας εποχής που έμοιαζε να έχει περάσει ανεπιστρεπτί, επανέρχεται δριμύτερο. Και αυτή τη φορά, το νοσοκομείο-ΧΥΤΑ δεν θα αφορά τα επείγοντα περιστατικά όπως στο παρελθόν, αλλά εκατοντάδες χιλιάδες –ή μήπως εκατομμύρια;– ανθρώπους. Αν η κρίση σπρώχνει ολόκληρους πληθυσμούς στο περιθώριο, το κράτος έρχεται για να κατοχυρώσει και να κανονικοποίησει ακριβώς την ύπαρξη του περιθωρίου.
Όμως δεν τελειώσαμε:
Αναμένονται ακόμη οδηγίες προς τα νοσοκομεία και τους γιατρούς προκειμένου να συνταγογραφούνται στους άπορους και τους ανασφάλιστους μόνο γενόσημα φάρμακα.[10]
Υπάρχουν λοιπόν άλλα φάρμακα για όσους κατορθώνουν να έχουν κάποια ασφαλιστική κάλυψη και άλλα φάρμακα για τους φτωχούς –στους πολίτες β' κατηγορίας αντιστοιχούν και φάρμακα β' κατηγορίας.[11] Γιατί; Δεν θα ήταν καλύτερα να τους εκτελέσουν, να ξεμπερδεύουμε;
Τέλος πάντων, είναι πάρα πολλά. Ας προσπαθήσουμε να τα βαλουμε σε μια σειρά…
από την κρίση στην κατάρρευση
Φακελάκια, χρηµατισµός από φαρµακευτικές εταιρείες, ατέλειωτες ώρες αναµονής στα εξωτερικά ιατρεία, ραντεβού µετά από µήνες για τακτικές εξετάσεις, εργαστήρια που δεν λειτουργούν και εξετάσεις που δεν µπορούν να γίνουν, γραφειοκρατία και αδιαφορία· όλα αυτά θα επανάληφθούν ξανά και ξανά ως βιώµατα, αφηγήσεις και µια αίσθηση ανηµποριάς και απελπισίας για τον καθένα και την καθεµιά από εµάς. Το δηµόσιο νοσοκοµείο µοιάζει όλο και περισσότερο µε σκηνικό µιας ταινίας τρόµου. Και, εντάξει, πρέπει κάποια στιγµή να αρχίσουµε να µιλάµε για εκείνο τον δολοφόνο µε το πριόνι…
(από προκήρυξη που μοιράστηκε τον Ιούλη του ’10 στα νοσοκομεία
με αφορμή την ψήφιση του καινούριου νομοσχεδίου για την υγεία)
με αφορμή την ψήφιση του καινούριου νομοσχεδίου για την υγεία)
Το ΕΣΥ -ότι απέμεινε απ' αυτό- μετατρέπεται με ταχείς ρυθμούς σε ένα σύστημα υπό κατάρρευση. Αν και ο χρηματισμός των γιατρών συνιστά την πιο αναγνωρίσιμη συνθήκη του για τους ασθενείς, αυτή αποτελεί μόνο την πιο ανώδυνη όψη ενός συστήματος σχεδόν καθολικά διεφθαρμένου. Στην κορυφή του συστήματος έχει εγκατασταθεί ένας κεντρικός μηχανισμός με τον οποίο το κράτος οργανώνει θεσμικά τη μεταφορά δισεκατομμυρίων ευρώ στις πολυεθνικές εταιρίες φαρμάκων και ιατροτεχνικού εξοπλισμού. [Και αντίθετα με τις άσφαιρες εξαγγελίες της κυβέρνησης, δεν πρόκειται με κανέναν τρόπο να πληγεί. Αυτό είναι εμφανές, το πάρτι συνεχίζεται!].[12]
Κάποια άλλα κομμάτια της εικόνας είναι και αυτά γνωστά: η έλλειψη ακόμη και των πιο βασικών υλικών (π.χ. βαμβάκι, γάζες, γάντια) από τις κλινικές και αναλώσιμων (π.χ. αντιδραστήρια) από τα εργαστήρια, ο ασυντήρητος και χαλασμένος εργαστηριακός εξοπλισμός ή η έλλειψη τεχνικών για να τον χειριστεί, οι δεκάδες χιλιάδες κενές οργανικές θέσεις (νοσηλευτών, γιατρών, τραυματιοφορέων, τεχνικών) και οι πολύμηνες αναμονές ακόμη και για τις πιο απλές εξετάσεις είναι στοιχεία της πραγματικότητας που προσλαμβάνει άμεσα όποιος/α χρειαστεί να καταφύγει σε νοσοκομείο. Μια πραγματικότητα στην οποία πρέπει να αθροιστεί το γεγονός ότι ένας ολοένα και μεγαλύτερος αριθμός εξετασεων δεν καλύπτεται πλέον από τα ασφαλιστικά ταμεία. Και τίποτα απ' όλα αυτά δεν πρόκειται να αλλάξει, ίσα-ίσα το μόνο που υπόσχεται το μέλλον είναι η επιδείνωσή τους.
ενός εισιτηρίου μύρια έπονται
Το πιο σημαντικό όμως στην περίοδο που διανύουμε, είναι η άρση του ανοιχτού χαρακτήρα και της καθολικής προσβασιμότητας του συστήματος υγείας και η σταδιακή επιβολή πληρωμής για κάθε ιατρική πράξη και εργαστηριακή εξέταση (με κόστη που σταδιακά θα αυξηθούν σημαντικά και δεν θα καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία).
Καθώς ολόκληρος ο κρατικός σχεδιασμός εξαντλείται στον περιορισμό του κόστους και στην αύξηση των εσόδων, η πρώτη δραστική αλλαγή είναι η θέσπιση εισιτηρίου παντού: στα πρωτοβάθμια κέντρα υγείας και στα τμήματα επείγοντων περιστατικών των νοσοκομείων είναι πλέον θεσμισμένος κανόνας η είσοδος στον χώρο υγείας να σημαίνει καταρχήν πέρασμα από το ταμείο (όπως ήδη ίσχυε για τα τακτικά πρωινά ιατρεία).[13] Το βήμα που απομένει πλέον για να γίνει το εισιτήριο απαγορευτικό είναι μικρό: στο (κοντινό) μέλλον, το υπουργείο θα επικαλεστεί απλά μια κοστολογική ή αναλογιστική μελέτη.
Από μόνη της η επιβολή εισιτηρίου απέναντι στην έκτακτη ανάγκη σημαίνει την οργάνωση της ιατρικής κάλυψης του πληθυσμού ως οικονομική υπηρεσία. Στο υλικό πεδίο παράγονται σημαντικά συμβολικά περιεχόμενα: η δημόσια και δωρέαν υγεία για όλους –αίτημα και περιεχόμενο των κοινωνικών αγώνων της μεταπολίτευσης– έχει λάβει οριστικά τέλος.
Παρόλο που το εισιτήριο ακούγεται –προς το παρόν– μικρό (της τάξης των 3€), σε κάποιες περιπτώσεις μπορεί και να αθροίσει αξιόλογα ποσά κάτω απο την αναγκη καθημερινών επισκέψεων (π.χ. για ενέσεις, αλλαγές τραυμάτων ή εγκαύματα). Όμως στους καιρούς της κρίσης ακόμη και το ποσό των 3€ είναι ίσως υπολογίσιμο για κάποια –ολοένα αυξανόμενα– κομμάτια του πληθυσμού· αναμενόμενο σε μια κοινωνία που την τελευταία δεκαετία εξοικειώνεται όλο και περισσότερο με την εικόνα των ηλικιωμένων της να αναζητούν τρόφιμα στα σκουπίδια.
Στην πραγματικότητα, τα κόστη ήδη έχουν γίνει μεγάλα για όσους και όσες δεν έχουν ασφάλιση: το εισιτήριο της εισόδου εξασφαλίζει μόνο μια πρώτη εξέταση από τον γιατρό. Στη συνέχεια κάθε εξέταση έχει το δικό της κοστολόγιο με τιμές που κυμαίνονται από 3 (ακτινογραφία) ως 80€ (αξονική εγκεφάλου) για τις πιο συνηθισμένες απο αυτές. Κάπως έτσι ήδη τα ταμεία των νοσοκομείων έχουν μετατραπεί αυτή τη στιγμή σε πεδία μάχης από τις φωνές, τις παρακλήσεις και τους καυγάδες όσων δεν έχουν να πληρώσουν.
Και παρόλο που το εισιτήριο και θα αυξηθεί και αποτελεί προοίμιο της ξεχωριστής τιμολόγησης για κάθε ιατρική πράξη και έλεγχο που ήδη έχει εισαχθεί στα νοσοκομεία, από μόνο του δεν οδηγεί στη συγκέντρωση κάποιου σημαντικού ποσού χρημάτος και θα μπορούσε θαυμάσια να απουσιάζει. Εκτιμούμε ότι η εξουσία πιθανόν και να εστιάζει στην εκπομπή ενός ισχυρού μηνύματος προς την κοινωνία: το δωρεάν στην υγεία τέλειωσε. Επιπλέον μοιάζει στις κεντρικές υπηρεσίες του υπουργείου υγείας να επικρατεί μία αντίληψη που θεωρεί ότι σημαντικά τμήματα του πληθυσμού –ηλικιωμένοι και μετανάστες– επισκέπτονται τα νοσοκομεία χωρίς σοβαρό λόγο. Κάτι που εν μέρει ισχύει, αλλά στην πραγματικότητα υποκρύπτει σημαντικά ζητήματα: καταρχήν στο νοσοκομείο καταφεύγουν μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού με προβλήματα που θα έπρεπε να αντιμετωπιστούν από τις –ανύπαρκτες– δομές πρωτοβάθμιας περίθαλψης. Επιπλέον, στους καιρούς της κρίσης πληθαίνουν τα περιστατικά άστεγων που καταφεύγουν στα νοσοκομεία προκειμένου με τη νοσηλεία τους να αντιμετωπίσουν την έλλειψη στέγης και φαγητού[14]. Έτσι, η επιβολή του ίσως προκύπτει και στο πλαίσιο μιας τέτοιας πολιτικής αναχαίτισης στην πρόσβαση. Αυτή τη στιγμή τα κανονιστικά μέτρα επιστρέφουν με δριμύτητα σε όλους τους χώρους υγείας και η ανοχή του παρελθόντος έχει τερματιστεί: η ανοχή δηλαδή του συστήματος απέναντι στους αποκλεισμένους που το ίδιο δημιουργεί.
εμπόρευμα και αγορά ως δομές υγείας
Το τελευταίο νομοσχέδιο του υπουργείου υγείας (Ιούλιος 2010) στην πραγματικότητα οργανώνει τη θεσμική εκτροπή του αποκλεισμού για μεγάλα κομμάτια του πληθυσμού (αρχικά για τους μετανάστες, αλλά επιπλέον και για τους ανασφάλιστους, τους άνεργους, τους φτωχούς). Κεντρικό στοιχείο του σχεδιασμού, η δημιουργία μιας καινούριας δομής στον χώρο του δημόσιου νοσοκομείου με την θέσπιση των απογευματινών ιατρείων. Και εδώ χρειάζονται κάποιες διευκρινίσεις…
Καταρχήν τα απογευματινά ιατρεία συνιστούν ένα αίτημα της λογικής: ότι ιστορικά συμπυκνώθηκε ως ανάγκη για ολοήμερο νοσοκομείο. Η λειτουργία δηλαδή των μονάδων υγείας καθόλη τη διάρκεια της μέρας με ότι αυτό συνεπάγεται: την υγειονομική κάλυψη του πληθυσμού με τακτικά ιατρεία, εξετάσεις, εργαστήρια, χειρουργεία που δεν θα κλείνουν στις 2.30 το μεσημέρι, τη συρρίκνωση ή και κατάργηση της λίστας αναμονής (και επιπλέον της διαφθοράς και των πελατειακών σχέσεων που συνεπάγεται). Βέβαια, ο σχεδιασμός του κράτους είναι εντελώς διαφορετικός, ξένος με τη συλλογιστική του ολοήμερου νοσοκομείου ως κοινωνικό αγαθό, επικεντρωμένος στην παραγωγή εσόδων και κέρδους.
Τα απογευματινά ιατρεία είναι, με έναν περιορισμένο τρόπο, κομμάτι της πραγματικότητας εδώ και χρόνια. Αυτό που δόθηκε, ήταν το δικαίωμα στους επιμελητές και τους διευθυντές των κλινικών να λειτουργήσουν το ιδιωτικό τους ιατρείο μέσα στο νοσοκομείο, προσποριζόμενοι τμήμα των εσόδων. Ήταν εξαρχής μια άθλια συνθήκη, καθώς προϋπόθετε την ιδιωτική πληρωμή των ασθενών (με αντάλλαγμα την επιλογή γιατρού) χωρίς καμία κάλυψη από οποιοδήποτε ασφαλιστικό φορέα. Επιπλέον βασιζόταν στη νομιμοποίηση μιας συνθήκης διαφθοράς: ένα επιπρόσθετο φακελάκι στον νοσοκομειακό γιατρό εξασφάλιζε προτεραιότητα στα τυχόν αναγκαία χειρουργεία ή εξετάσεις. Παρόλα αυτά, η εξάπλωση των απογευματινών ιατρείων σε αυτή τους τη μορφή ήταν περιορισμένη, υπήρχαν σε μερικά μόνο νοσοκομεία και για ορισμένες μόνο ειδικότητες. Το (παράνομο[15]) ιδιωτικό ιατρείο των νοσοκομειακών γιατρών παρέμεινε ακαταμάχητο και η απόπειρα του κράτους να νομιμοποιήσει την αθλιότητά του είχε περιορισμένη επιτυχία.
Πλέον, με το καινούριο νομοσχέδιο επιχειρείται η εισαγωγή του απογευματινού ιατρείου με έναν γενικευμένο τρόπο. Το σχέδιο προβλέπει την καθολική λειτουργία τους σε όλο το φάσμα του νοσοκομείου: όχι μόνο τα τακτικά ιατρεία, αλλά επιπλέον τα εργαστήρια και τα χειρουργεία. Μια πρώτη παρατήρηση: αναγκαστικά απαιτείται η εργασία και των νοσηλευτών, όπως και των τεχνικών, ειδικότητες από τις οποίες λείπουν χιλιάδες θέσεις εργασίας αυτή τη στιγμή απλά και μόνο για τη στοιχειώδη λειτουργία και επιβίωση του συστήματος στην τωρινή του μορφή.
Το σημείο-κλειδί όμως βρίσκεται στο επίπεδο του σχεδιασμού: το υπουργείο προσβλέπει εξαρχής στην παραγωγή μιας μηχανής εσόδων και κέρδους για τα δημόσια νοσοκομεία. Τα απογευματινά ιατρεία, χειρουργεία, εργαστήρια αυτονομούνται λειτουργικά και οικονομικά από τα πρωινά τακτικά ιατρεία και τις εφημερίες, αποκτούν δικό τους τιμοκατάλογο υπηρεσιών και επιβάλλουν τη σημαντική[16] συμμετοχή των ασθενών. Οι διαχωριστικές ζώνες αναμεσα στο δημόσιο και στο ιδιωτικό νοσοκομείο συρρικνώνονται δραστικά ή εξαφανιζονται ολοσχερώς.
Ουσιαστικά το δημόσιο νοσοκομείο οργανώνεται σε τρεις διαφορετικές διακριτές ζώνες: τα πρωινά τακτικά ιατρεία, τα τμήματα επειγόντων περιστατικών (εφημερία) και τα απογευματινά ιατρεία που θα λειτουργούν καθαρά με όρους ιδιωτικού τομέα. Όμως είναι αναμενόμενο τα πανάκριβα απογευματινά ιατρεία να συμπαρασύρουν ολόκληρη τη λειτουργία του νοσοκομείου: καθώς υποσχονται κέρδη τόσο στο κράτος όσο και στους γιατρούς, η πίεση στους ασθενείς να απευθυνθούν σε αυτά θα πρέπει να θεωρειται δεδομένη. Με όλους τους τρόπους: με την παρότρυνση των γιατρών, με τις εξαντλητικές λίστες αναμονής στα τακτικά ιατρεία της πρωινής ζώνης, τα εργαστήρια και τα χειρουργεία.
Μια σημαντική πολιτική παρατήρηση: η επιτυχία των απογευματινών ιατρείων θεμελιώνεται στη δυσλειτουργία και την απαξίωση του δημόσιου νοσοκομείου, ενώ κινητήρια δύναμη πίσω απ’ αυτά είναι η νομιμοποίηση της διαφθοράς των γιατρών.
η εμπορευματοποίηση της σχέσης γιατρού - ασθενή
από το νοσοκομείο ως ιδιωτικό ιατρείο...
Βέβαια, η μετατροπή του δημόσιου νοσοκομείου σε άθροισμα ιδιωτικών ιατρείων, σήμερα απλά νομιμοποιείται και θεσμίζεται. Τα μαγαζάκια υπάρχουν και δουλεύουν εντατικά εδώ και δεκαετίες, μια εικόνα γνωστή στον καθενα και την καθεμία που αναγκάστηκε να έρθει σε επαφή μαζί τους. Όμως σ’ αυτήν την εικόνα υπάρχουν σκιές, ζητήματα που είναι ελάχιστα γνωστά και παραμένουν στην αφάνεια, όπως και ένα ολοκληρο πεδίο κριτικής που λείπει.
Ας κάνουμε μια υπόθεση εργασίας: φανταστείτε έναν ιδιώτη γιατρό που συνεργάζεται με ένα ιδιωτικό νοσοκομείο. Αυτός, για κάθε ιατρική πράξη ή εξέταση είναι σε μεγάλο βαθμό υποχρεωμένος να χρησιμοποιήσει τις κάθετες νοσοκομειακές δομές: χειρουργεία, κλίνες, εργαστήρια, αναλώσιμα, όπως επίσης και τη βοήθεια του προσωπικού (τη γραμματειακή υποστήριξη, τους νοσηλευτές, γιατρούς άλλων ειδικοτήτων). Στο τελικό ποσό που θα του καταβάλλετε εμπεριέχεται ένα σημαντικό κόστος που αυτός πρέπει με τη σειρά του να αποδώσει στο ιδιωτικό νοσοκομείο.
Στο δημόσιο νοσοκομείο, όλα αυτά είναι δωρεάν για τον γιατρό του ΕΣΥ. Όχι μόνο έχει την ευχέρεια να εισάγει και να εξυπηρετεί τους πελάτες του, αλλά, καθώς δεν χρειάζεται να τους μετακυλίσει το κόστος, μπορεί να ζητάει μια τεράστια αμοιβή (φακελάκι), η οποία (αφού δεν εμπεριέχει άλλα κόστη), θα είναι για τον ασθενή σημαντικά μικρότερη από τα συνολικά έξοδα που θα συνεπαγόταν η επιλογή ενός ιδιωτικού νοσοκομείου.
Στο τέλος αυτής της διαδικασίας, μιας μηχανής παραγωγής κερδών για τις εταιρίες και τους ιδιώτες και, αντίστοιχα, ελλειμμάτων για το δημόσιο σύστημα υγείας, βγαίνει ο υπουργός υγείας στη Βουλή και κατηγορεί για τα ελλείμματα των νοσοκομείων τους μετανάστες. Τέλειο δεν είναι;
... στις ιστορίες μιας θεσμισμένης παράνοιας
Καθώς το σύστημα εμφανίζει τεράστιες ελλείψεις στις υποδομές του, ακριβώς αυτές οι ελλείψεις εισάγουν ένα ταξικό κριτήριο στη διαχείριση της ζωής και του θανάτου. Το φακελάκι δεν υπάρχει μόνο για την επιλογή γιατρού από τον ασθενή και την εξαγορά της προσοχής του στην εκτέλεση κάθε ιατρικής πράξης πάνω στα αιχμάλωτα σώματα. Χρησιμεύει σε σημαντικό βαθμό και για την εξαγορά προτεραιότητας στις λίστες αναμονής των χειρουργείων, καθώς και κλίνης (αλλά και κάθε είδους ιατρικών εξετάσεων).
Στη διαχείριση της λίστας, το φακελάκι θα δώσει εκείνο το μαγικό κριτήριο που θα χωρίσει τη ζωή από τον θάνατο: τακτικά περιστατικά με τον κατάλληλο οβολό θα ονομαστούν επείγοντα, αποκτώντας αμέσως προτεραιότητα. Και αντίστροφα, για όλους και όλες εκείνους και εκείνες που δεν έχουν να πληρώσουν, η αγωνία, η αναμονή στον πόνο ή ακόμη και στον κίνδυνο θανάτου θα παραταθεί.
Στη διαχείριση των κλινών, η κρίσιμη στιγμή είναι αυτή της έναρξης της εφημερίας. Η εικόνα είναι πολύ γλαφυρή και αξίζει να την περιγράψουμε: πριν από την έναρξη της εφημερίας περιμένει έξω από το τμήμα επειγόντων περιστατικών ένας συρφετός για τον οποίο όλα είναι ήδη κανονισμένα. Ξεχωρίζουν αμέσως: σε αντίθεση με τα πραγματικά επείγοντα περιστατικά (ασθενείς που προσέρχονται στο νοσοκομείο έκτακτα χωρίς λεφτά ή βιβλιάριο υγείας ή με ασθενοφόρο), αυτοί είναι ήδη έτοιμοι. Έχουν μαζί τους τη βαλίτσα με τα ρούχα, λεφτά, βιβλιάριο, ιατρικό φάκελο, πρόθυμους συγγενείς και μια έτοιμη ατάκα: έρχομαι από τον κ. τάδε (τον επιμελητή ή τον διευθυντή με τον οποίο έχουν συνεννοηθεί). Αν δε κατά λάθος τύχει να έρθει την ίδια στιγμή ένα πραγματικά επείγον περιστατικό και πάρει προτεραιότητα, κάποιοι απ’ αυτούς θα βάλουν και τις φωνές!
Επιμελητές και διευθυντές κλινικών, δηλαδή, θα χρησιμοποιήσουν επανειλημμένα την εφημερία ως αφορμή για να εισάγουν τους προσωπικούς τους πελάτες στις κλινικές που εργάζονται, οι οποίοι και καταλαμβάνουν τελικά σημαντικό ποσοστό από τον ούτως ή άλλως μικρό αριθμό κλινών που διατείθονται για τα επείγοντα περιστατικά. Όπως και στην περίπτωση της λίστας αναμονής, έχουμε και εδώ τακτικά περιστατικά που χαρακτηρίζονται τεχνητά ως επείγοντα· αναμενόμενα οι κλίνες στο τέλος δεν επαρκούν και όσοι/ες έχουν πραγματικά ανάγκη στοιβάζονται σε ράντσα στον διάδρομο. Σε κάποιες περιπτώσεις αναγκάζονται να φύγουν για το σπίτι τους ή μια ιδιωτική κλινική, όχι όμως πριν ο γιατρός τούς βάλει να υπογράψουν ότι αποχωρούν με δική τους ευθύνη, παρά την αντίθετη σύσταση των ιατρών.
Όμως εδώ χρειάζεται μια διευκρίνιση: στο ράντσο δεν μπορεί να γίνει περίθαλψη: ασθενείς που χρήζουν συστηματικής παρακολούθησης (συχνή μέτρηση ζωτικών σημείων, θερμομέτρηση, κλπ) αλλά και χρήση οξυγόνου, αναρροφήσεων, απλά δεν μπορούν να τα έχουν. Το ράντσο δεν είναι κρεβάτι, χρησιμεύσει αποκλειστικά και μόνο για τη μεταφορά ασθενών και συνιστά το πιο αναγνωρίσιμο στοιχείο μιας έκτακτης κατάστασης: σ’ αυτό θα στοιβαχτούν οι τραυματίες μιας φυσικής καταστροφής (όπως πρόσφατα στην Αϊτή) ή ενός πολέμου. Είναι δηλαδή σύμβολο μιας κατάστασης εκτάκτου ανάγκης (στην οποία φαίνεται τελικά να βρίσκονται διαρκώς τα νοσοκομεία), των χώρων υγείας ως πεδίου διεξαγωγής ενός πολέμου με πολλαπλά περιεχόμενα: κοινωνικά, ταξικά, όλα όσα συμπυκνώνουν κάθε πολιτισμό, τη ζωή και τον θάνατο.
Και ο θάνατος δεν αναφέρεται τυχαία. Θυμόμαστε μία συνέλευσή μας, λίγους μήνες πριν, που ξεκίνησε με πολύ μελανό τρόπο: με την αφήγηση για έναν νέο άνθρωπο, τραυματισμένο σε τροχαίο που αφέθηκε επί ώρες σε ένα ράντσο στους διαδρόμους του ΚΑΤ, καθώς οι χειρούργοι είχαν καταλάβει όλα τα χειρουργεία της εφημερίας με τα τακτικά περιστατικά των πελατών τους που είχαν βαφτίσει επείγοντα. Η ιστορία τελειώνει με τον θάνατο του ανθρώπου πάνω στο ράντσο. Και μας σοκαρισμένους, με το αίσθημα της αδυναμίας απέναντι στο σπιράλ της αναλγησίας και του θανάτου.
το εργοστάστιο στην ολοήμερη λειτουργία...
Τα απογευματινά ιατρεία στην τωρινή τους εκδοχή και το νοσοκομείο στην ολοήμερη λειτουργία πρωταρχικά θεσπίστηκαν ως μηχανισμοί συγκέντρωσης χρημάτων. Με μία κίνηση το κράτος εστίασε σε έναν τριπλό στόχο:
· Στην εξοικονόμηση χρημάτων με την εντατική χρήση των διαθέσιμων πόρων (εργαστήρια, χειρουργεία) σε πολύ μεγαλύτερη χρονική βάση. Το ζητούμενο ήταν να περιοριστούν δραστικά οι ιατρικές πράξεις και εξετάσεις που αναγκάζονται να πληρώσουν οι ασφαλιστικοί φορείς στον ιδιωτικό τομέα, καθώς το περιορισμένο ωράριο λειτουργίας των νοσοκομείων δεν επιτρέπει την κάλυψη των αναγκών.
Πρώτη παρατήρηση: Ένα μεγάλο μέρος του εργαστηριακού εξοπλισμού δεν λειτουργεί γιατί είναι απαρχαιομένο, ασυντήρητο, λείπουν ανταλλακτικά και αναλώσιμα, όπως και το προσωπικό που απαιτείται (τεχνικοί εργαστηρίων). Ενώ το αυτονόητο απουσιάζει, οι μεγάλες διακηρύξεις περισσεύουν.
· Στην λειτουργία του δημόσιου νοσοκομείου ως οικονομικά ανταγωνιστικού στον ιδιωτικό τομέα. Το σκεπτικό είναι να συμβληθούν με τα δημόσια νοσοκομεία ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες, που θα βρίσκουν σε αυτά φτηνότερες υπηρεσίες από τα αντίστοιχα ιδιωτικά θεραπευτήρια και εργαστήρια.
Δεύτερη παρατήρηση: Η μετατροπή των κοινωνικών δομών σε ανταγωνιστικό κομμάτι της ιδιωτικής οικονομίας είναι πρωτόγνωρη. Με την ίδια λογική, θα έπρεπε τα ασφαλιστικά ταμεία (όπως το ΙΚΑ) να πουλάνε ιδιωτικά ασφαλιστήρια ζωής!
Τρίτη παρατήρηση: Όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως, οι υπάρχουσες δομές και το προσωπικό δεν επαρκούν με κανέναν τρόπο για τη στοιχειώδη λειτουργία και επιβίωση του συστήματος στην τωρινή του μορφή.
· Στην πληρωμένη παροχή υγείας, τη μερικη άρση της ασφαλιστικής κάλυψης, την ιδιωτικοποίηση του συστήματος υγείας, τη μεταφορά κόστους από τα ασφαλιστικά ταμεία στους ασφαλισμένους και δισεκατομμυρίων ευρώ από τον δημόσιο τομέα στην κοινωνία.
Τέταρτη παρατήρηση: Καθώς το σύστημα υγείας καταρρέει, οι ιδιωτικές δαπάνες υγείας είναι ήδη από τις υψηλότερες στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ.[17]
Επιπρόσθετο στοιχείο του οικονομοτεχνικού σχεδιασμού είναι ότι οι ένα μέρος των εφημεριών των νοσοκομεακών γιατρών θα πληρώνονται απο τις εισροές των απογευματινών ιατρείων. Είναι εμφανές ότι οι εργαζόμενοι στην υγεία (όχι μόνο οι γιατροί) παροτρύνονται να λειτουργήσουν τα απογευματινά ιατρεία για να συγκεντρώνουν χρήματα –τόσο για τον εαυτο τους όσο και για το σύστημα. Η αμοιβή συνδέεται πλέον άμεσα με την παραγωγικότητα και η παροχή υγείας αποκτά κεφαλικά χαρακτηριστικά καθώς το ταμείο κόβει εισιτήρια.
Προηγουμένως, ο γιατρός κοίταζε την πάρτη του. Τώρα, καθώς θα πρέπει να παράγει έσοδα και για το σύστημα, θα πιέζεται να υποβάλλει τον ασθενή σε άχρηστες ιατρικές πράξεις και εξετάσεις, όπως ακριβώς συμβαίνει στον ιδιωτικό τομέα. Ακριβώς δηλαδή η αντίστροφη μεταβολή απ’ αυτήν που θα επέλθει στα τακτικά πρωινά ιατρεία και στα επείγοντα, στα οποία η συστημική προσταγή θα κραυγάζει για περιορισμό του κόστους. Και επιπλέον, έμμεσα και άμεσα, οι ασθενείς θα σπρώχνονται από τα τακτικά και τα επείγοντα στα απογευματινά ιατρεία. Με όλες τις δικαιολογίες του κόσμου…
... και η επέκτασή του
Η εντατικοποίηση της εργασίας, η πρόσδεσή της με την κεφαλική απόδοση και παραγωγικότητα, η επιβολή μιας οικονομετρίας της υγείας και η επίκληση της "ανταποδοτικότητας" του συστήματος, όλα είναι λέξεις και νοήματα που προέρχονται από τη γλώσσα της οικονομίας. Όμως για να ολοκληρωθεί το νοσοκομείο ως εργοστάσιο, για να μετατραπεί εξολοκλήρου σε μία οικονομική μονάδα παραγωγής, η οικονομική προσταγή θα πρέπει να επεκταθεί σε κάθε κλίμακα της υγειονομικής δομής.
Δεν είναι έτσι τυχαίο ότι οι ανακοινώσεις για το κλείσιμο "περιττών" νοσοκομείων είναι στην ημερήσια διάταξη –μετρήθηκαν και βρέθηκαν λειψά:
Η αντίστροφη μέτρηση για τη συγχώνευση και ενοποίηση κάποιων νοσοκομειακών μονάδων για την εξοικονόμηση πόρων στο σύστημα υγείας έχει ήδη ξεκινήσει. Μπορεί ο Ανδρέας Λοβέρδος να διαβεβαιώνει ότι καμιά αλλαγή δεν θα γινει μέχρι τον Απρίλιο, οπότε θα έχει ολοκληρωθεί ο υγειονομικός χάρτης της χώρας, ωστόσο το πλάνο των περικοπών έχει ήδη καταρτιστεί.
Τις τελευταίες ημέρες πραγματοποιούνται στο υπουργείο υγείας αλλεπάλληλες συσκέψεις με υψηλόβαθμα στελέχη του χώρου της υγείας. Πρόκειται κυρίως για ειδικούς επιστήμονες που εισηγούνται στην ηγεσία του υπουργείου ποιες μονάδες πρέπει είτε να κλείσουν τελείως είτε να συγχωνευτούν με άλλες κοντινές για λόγους οικονομίας.[18]
Και φυσικά ο "εξορθολογισμός" οφείλει να παράγει ένα ολόκληρο σύστημα δικαιολογιών και αιτιολογήσεων προκειμένου να γίνει έστω και στοιχειωδώς κοινωνικά αποδεκτός. Ο λόγος για τον υγειονομικό χάρτη…
κατασκευάζοντας υγειονομικούς χάρτες...
Ένας υγειονομικός χάρτης καταγράφει νοσηρότητα, θνητότητα, επίπτωση,[19] κατηγορίες περιστατικών και νοσημάτων και αιτιολόγησή τους με λεπτομέρεια και για κάθε περιοχή ξεχωριστά. Συνιστά ανεκτίμητο εργαλείο για τον προσδιορισμό των υγειονομικών αναγκών της κοινωνίας και τη μεθόδευση της κάλυψης τους. Π.χ. ένας υγειονομικός χάρτης για την ελλάδα πιθανόν να έδειχνε τέτοια σωρεία περιστατικών καρκίνου στις αγροτικές περιοχές (ας είναι καλά τα φυτοφάρμακα!) που να έκανε φανερή την ανάγκη ενίσχυσης και πολλαπλασιασμού των ογκολογικών κλινικών ή τη δημιουργία αυτοτελών αντικαρκινικών νοσοκομείων στην επαρχία. [Στην πραγματικότητα, ένας υγειονομικός χάρτης θα αποκάλυπτε με τον πιο διαφανή τρόπο τον βαθμό στον οποίο υστερούν οι υποδομές από τις ανάγκες.]
Όμως όταν το υπουργείο ανακοινώνει υγειονομικό χάρτη εννοεί ότι θέλει να δει ποιες μονάδες θα κλείσει –όχι πόσες χρειάζεται να ανοίξει. Και βέβαια δεν εννοεί υγειονομικό χάρτη. Γιατί φυσικά αυτός δεν φτιάχνεται σε 4 μήνες, καθώς ουσιαστικά αποτελεί την επιτομή των εργαλείων υγειονομικού σχεδιασμού και προϋποθέτει ένα επίπεδο οργανωτικότητας που ποτέ δεν υπήρξε στο ελληνικό σύστημα υγείας.
Αυτή τη στιγμή οι εντεταλμένοι τεχνοκράτες του υπουργείου προσπαθούν να εντοπίσουν κάθε διαθέσιμη στατιστική πληροφορία προκειμένου να εφεύρουν έναν υγειονομικό χάρτη. Όμως καθώς δεν υπάρχουν –ποτέ δεν υπήρξαν– αξιόπιστα συστήματα καταγραφης και ελέγχου (επιδημιολογικά στοιχεία), η κατασκευή ενός υγειονομικού χάρτη είναι απλά αδύνατη. Και οι σχετικές ανακοινώσεις του υπουργείου, μάλλον ανήκουν σε μια άλλη κατηγορία επιστήμης: αυτής που οργανώνει και διαχειρίζεται τεχνολογίες ελέγχου του πληθυσμού, επιχειρώντας να κατασκευάσει με επιστημονικοφανείς επικλήσεις κοινωνική συναίνεση.
Γιατί φυσικά την άνοιξη άχρηστοι καρεκλοκένταυροι θα επικαλούνται άσχετους επιστήμονες για να αιτιολογήσουν το κλείσιμο μονάδων υγείας. Μια διαδικασία που ήδη έχει ξεκινήσει με τη "συγχώνευση" νοσοκομείων –μια επίκληση που προσπαθει να καμουφλάρει τη σταδιακή κατάργηση ολόκληρων κλινικών στα νοσοκομεία που πραγματοποιείται αυτή τη στιγμή.
από την οικονομία της υγείας στην υγεία της οικονομίας
Σε μια επομένη μπροσούρα [coming soon to a theater near you]
Τα οικονομικά μεγέθη του συστήματος υγείας | Η κυριαρχία των πολυεθνικών φαρμάκων και ιατροτεχνικού εξοπλισμού | Η παραγωγή συναίνεσης μέσα από την αναπαραγωγή της τάξης | Η αναγκαιότητα της καπιταλιστικής οικονομίας για διαρκή επέκταση (η περίπτωση του ελληνικού κράτους)
εμπειρίες απ' αλλού
Μια τελευταία επισήμανση: σε κάθε χώρα που προσέφυγε στο ΔΝΤ, ακολούθησε η κατάρρευση του συστήματος υγείας.
η βιομηχανία της υγείας
στιγμιότυπα από το εσωτερικό της μηχανής
Σε μια επομένη μπροσούρα [coming soon to a theater near you]
Επισφαλείς εργαζόμενοι στη βιομηχανία της υγείας | Γιατροί, νοσηλευτές, τεχνικοί και διοικητικοί με μπλοκάκι ή προσωρινη σύμβαση ορισμένου χρόνου | Αυτά τα απίστευτα ωράρια εργασίας | Κοινωνικές κατασκευές της κατανάλωσης (ή πώς αν δεν προλαβαίνεις να ζήσεις, χρειάζεσαι χρήματα για να καταναλώσεις εμπειρίες) | Οι σχέσεις εξάρτησης/υποταγής των ειδικευόμενων από τους επιμελητές και τους διευθυντές
Πολιτικά σημαινόμενα: κοινωνικός και ταξικός αποκλεισμός, θέσμιση κατάστασης εξαίρεσης
Το κράτος επιτίθεται στην κοινωνία οργανώνοντας παντού καταστάσεις αποκλεισμών και εξαίρεσης. Το στρατόπεδο συγκέντρωσης επέστρεψε στο ευρωπαϊκό έδαφος μισό αιώνα μετά το β´ παγκόσμιο πόλεμο ως συνθήκη αιχμαλωσίας ενός κομματιού του πληθυσμού –και ταυτόχρονα υλικό και συμβολικό πεδίο πεδίο μιας κοινωνίας σε γενικευμένο πόλεμο. Από τη στιγμή που γίνεται αποδεκτή, είναι αναμενόμενο η συνθήκη εξαίρεσης να γενικευτεί στο σύνολο των θεσμών, η εκπαίδευση, η υγεία, η εργασία, η πρόνοια θα ακολουθούσαν γρήγορα οργανώνοντας νέους αποκλεισμούς και διευρύνοντας τους παλιότερους. Έτσι σήμερα οι μετανάστες είναι ο καινούριος εσωτερικός εχθρός στη θέση των εβραίων, ανεπιθύμητοι από παντού και στόχος μιας γκεμπελικής (όσο και ανυπόστατης) ρητορικής που τους φορτώνει ακόμα και τα ελλείμματα της υγείας. Υπάρχει τελικά ένα νήμα που συνδέει το στρατόπεδο συγκέντρωσης με το νοσοκομείο.
Η δημοκρατία αποκαλύπτει το αληθινό της πρόσωπο σε μια κατάσταση φαινομενικής θεσμικής εκτροπής. Και οι ορδές των αποκλεισμένων μεγαλώνουν καθημερινά, ο αποκλεισμός χτυπάει πόρτες που μέχρι τώρα φάνταζαν απροσπέλαστες. Όχι μόνο οι μετανάστες, αλλά και οι νέοι και οι άνεργοι μπαίνουν στο στόχαστρο μιας πραγματικότητας που δεν έχει τίποτα να τους υποσχεθεί. Άχρηστοι πλέον για το σύστημα, εξορίζονται με κάθε τρόπο από τον πυρήνα πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων που κάποτε έμοιαζαν θεμελιώδη και αδιαμφισβήτητα.
Ο αποκλεισμός από τους μηχανισμούς υγείας, περίθαλψης και ασφάλισης είναι ένα μόνο μέρος του πολέμου που έχει εξαπολυθεί ενάντια στην κοινωνία. Ένα κομμάτι του πολέμου όμως ιδιαίτερα σημαντικό, με άμεση αντανάκλαση στον αστικό χώρο. Το νοσοκομείο ως αποκομμένη αστική ζώνη, προορισμένη για τα εύπορα μόνο κομμάτια του πληθυσμού, γίνεται σημειακό πεδίο του γενικευμένου ταξικού πολέμου.
Σε μια επομένη μπροσούρα [coming soon to a theater near you]
Επιπρόσθετα αναφορά στους μηχανισμούς παραγωγής φόβου (όπως τους είδαμε να ξετυλίγονται με αφορμή την περίφημη "γρίπη των χοίρων"). Παραγωγή εξατομίκευσης, τεχνολογίες ελέγχου του πληθυσμού.
Σημειώσεις:
[1] Χάριν αστεϊσμού, θα δείτε στις σχετικές ενότητες τον χαριτωμένο τίτλο Σε μια επομένη μπροσούρα [coming soon to a theater near you]
[2] “Αν και οι οργανισμοί των δημόσιων νοσοκομείων είναι παρωχημένοι, είναι ενδεικτικοί προκειμένου να αποτυπωθούν τα κενά. Από τις 15.000 οργανικές θέσεις νοσηλευτικού προσωπικού και τις 25.000 λοιπού προσωπικού στο ΕΣΥ είναι καλυμμένες οι 10.000 και οι 8.500 αντίστοιχα". Άρθρο του προέδρου της ΠΟΕΔΗΝ στην εφημερίδα Έθνος, στις 24 Ιουλίου 2010. [http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11424&subid=2&rutib=22300948]
[3] Τα αστικά κέντρα υγείας παραμένουν εδώ και 3 δεκαετίες μια κυλιόμενη (και ανεκπλήρωτη) υπόσχεση. Το μοναδικό πρωτοβάθμιο κέντρο υγείας στην Αθήνα είναι αυτή τη στιγμή αυτό του Βύρωνα, γι’ αυτό αποκαλείται και πειραματικό. Καθώς το υπουργείο εξαγγέλει αυτή τη στιγμή τη δημιουργία ενός πρωτοβάθμιου συστήματος υγείας (με την ένταξη σ’ αυτό των ιατρείων και των κλινικών του ΙΚΑ, των τακτικών πρωινών ιατρείων των νοσοκομείων και των ιδιωτικών ιατρείων των γιατρών που έχουν σύμβαση με τους ασφαλιστικούς φορείς) είναι δεδομένο ότι ο κορμός κάθε σχετικού σχεδιασμού απουσιάζει: τα αστικά κέντρα υγείας. Δεν θα είμαστε ο μάντης Τειρεσίας αν ισχυριστούμε ότι αυτός ο σχεδιασμός θα καταλήξει σε πρωτοφανές χάος και στην περαιτέρω επιβάρυνση δομών που αυτή τη στιγμή με οριακό τρόπο λειτουργούν.
[4] Η απουσία αγωγής υγείας και δομών πρόληψης συσχετίζεται ισχυρά με το γεγονός ότι το σύστημα είναι ιατροκεντρικό, ότι υλοποιείται ως ισχυρή δομή εξουσίας με κέντρο τον γιατρό. Αυτά τα περιεχόμενα αναλύονται εκτενέστερα στην ενότητα εμπορευματικοποίηση σχέσης γιατρού-ασθενή.
[5] Αδυνατώντας να διεκπεραιώσει απλές εργασίες, π.χ. την έκδοση ενός απλού ιατρικού πιστοποιητικού, χωρίς να τις μετατρέψει σε μια αφόρητη οδύσσεια. Επιπλέον εκεί που η γραφειοκρατία του νοσοκομείου θα συναντηθεί με τη γραφειοκρατία των ασφαλιστικών ταμείων ή του υπουργείου, η κατάσταση γίνεται ανεκδιήγητη.
[6] Έχουν αναφερθεί πολλές φορές περιστατικά όπου για τη νοσηλεία σε ΜΕΘ απαιτείται ολόκληρου κινητοποίηση ενός πλέγματος πελατειακών σχέσεων (υπουργοί, βουλευτές, κρατικοί αξιωματούχοι βρίσκουν εδώ σημαντικό πεδίο εδραίωσης και κοινωνικής νομιμοποίησης του ρουσφετιού), καθώς και η μετατροπή του πόνου σε θέαμα και εμπόρευμα με την καταφυγή απελπισμένων συγκενών στα ΜΜΕ.
[7] Να σημειωθεί ότι οι εφημερίες –πραγματικές ή πλασματικές– δεν θεωρούνται (και δεν αμοίβονται) ως υπερωριακός χρόνος απασχόλησης, αλλά με πολύ χειρότερους όρους. Ουσιαστικά το ζήτημα των ατέλειωτων ωρών εργασίας των γιατρών δεν φαίνεται να απασχόλησε ποτέ τους ίδιους, η συνδικαλιστική επικέντρωση ήταν πάντα στο ύψος της αμοιβής. Συνεπάγεται όμως σημαντικές επιπτώσεις τόσο ως προς τη λειτουργία του συστήματος, όσο όμως και ως προς τις ποιότητές του –ανάμεσά τους και για την κοινωνική κατασκευή του γιατρού που πραγματοποιείται εσωτερικά. Περισσότερα για όλα αυτά, στην ενότητα Η βιομηχανία της υγείας -στιγμιότυπα από το εσωτερικό της μηχανής.
[8] Για την οικονομική επικυριαρχία του ιδιωτικού τομέα, τη διαπλοκή και τα συμφέροντα των εταιριών, βλ. σχετικά την ενότητα από την οικονομία της υγείας στην υγεία της οικονομίας.
[10] ό.π.
[11] Γενόσημα, γενερικά ή αντίγραφα φαρμάκων ονομάζονται βασικά φαρμακευτικά προϊόντα για τα οποία έχει λήξει η αποκλειστική άδεια εκμεταλλευσης από τις φαρμακοβιομηχανίες που τα ανακάλυψαν και μπορούν πλέον να αντιγράφονται και να παρασκευάζονται ελεύθερα, χωρίς πατέντες και δικαιώματα χρησης. Σε πολλές περιπτώσεις πρόκειται για φάρμακα ισοδύναμης αποτελεσματικότητας και πολύ πιο φτηνά από τα αντίστοιχα των φαρμακευτικών πολυεθνικών. Όμως ανάμεσά τους εμπεριέχονται και πλειάδα προϊόντων με ανύπαρκτους ποιοτικούς ελέγχους, αμφίβολης αποτελεσματικότητας και σε εξευτελιστικές τιμές. Πολλές φορές οι γιατροί, βλέποντας έμπρακτα τη διαφορά ανάμεσα στο προϊόν της πολυεθνικής και το γενόσημο, επιλέγουν το πρώτο για την ασφάλειά του.
Στην πραγματικότητα, ένα ολοκληρωμένο σύστημα υγείας θα έπρεπε να μπορεί να διασφαλίζει ποιότητα και ασφάλεια σε συνάρτηση με τους δημόσιους πόρους που καταναλώνονται. Θα έπρεπε δηλαδή να διαθέτει δικά του συστήματα καταγραφής, ελέγχου και πιστοποίησης των γενόσημων φαρμάκων ή, ακόμη καλύτερα, να τα παρασκευάζει το ίδιο μέσα από δικές του δομές παραγωγής.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση, το κράτος αντιλαμβάνεται θαυμάσια τα προβλήματα ασφάλειας, αδιαφορεί για οποιονδήποτε έλεγχο και ενδιαφέρεται μόνο για την εξοικονόμηση πορων σε βάρος της υγείας και της ζωής.
[12] Και ενώ το κράτος παραδινόταν άνευ όρων στις πολυεθνικές, καταγράφουμε για τον ιστορικό του μέλλοντος τις απίστευτες δηλώσεις της τότε υπουργού: " Η κ. Ξενογιαννακοπούλου έκανε λόγο για τεχνητή έλλειψη υλικών στα νοσοκομεία, εξαιτίας του εκβιασμού που ασκούν οι προμηθευτές, οι οποίοι δεν δέχονται τον διακανονισμό των χρεών με την έκπτωση του 19%. «Είναι αδιανόητο να μην δέχονται τη ρύθμιση. Έβγαλαν πολλά χρήματα τα προηγούμενα χρόνια. Ξέρουμε για τις υπερτιμολογήσεις. Θα μπουν κανόνες. Εμείς δίνουμε μάχη κάθε μέρα» τόνισε η υπουργός […]«Το πάρτι στο χώρο της υγείας έχει τελειώσει» υπογράμμισε χαρακτηριστικά η κ. Ξενογιαννακοπούλου". Απόσπασμα από τη δημοσίευση με τίτλο Σε «κώμα» η δημόσια υγεία στην ιστοσελίδα tvxs στις 14 Ιουνίου 2010 [http://tvxs.gr/node/60212/353733].
[13] Μοναδική εξαίρεση (ανακοίνωση της τελευταίας στιγμής που καταδυκνείει την απίστευτη προχειρότητα και ανεπάρκεια της γραφειοκρατίας, αλλά και την ποιότητα του ανύπαρκτου σχεδιασμού) φαίνεται ότι θα αποτελέσει η προσέλευση των ασθενών για τη συνταγογράφηση φαρμάκων ("χρονίων περιστατικών", όπως αποκαλούνται από το υπουργείο).
[14] Ειδικά τον χειμώνα, ένας μετακινούμενος πληθυσμός αστέγων βρίσκεται κάθε βράδυ στα νοσοκομεία εκείνα που έχουν εφημερία, αναζητώντας ένα ράντσο ή καθίσματα στους διαδρόμους για να βγάλουν τη νύχτα.
[15] Όπως είναι αναμενόμενο, οι νοσοκομειακοί γιατροί του ΕΣΥ δεν επιτρέπεται να λειτουργούν ιδιωτικό ιατρείο. Μοναδική εξαίρεση στον νόμο, οι πανεπιστημιακοί γιατροί, καθώς κάθε φορά που το κράτος επιχειρούσε να τους απαγορεύσει τη λειτουργία ιδιωτικού ιατρείου, χρησιμοποιούσαν τις προσβάσεις τους στην κεντρική εξουσία και απειλούσαν με την έξοδό τους από το ΕΣΥ.
[16] Εξαρχής οι μηχανές προπαγάνδας και παραγωγής ψέμματος μπήκαν σε εφαρμογή: αρχικά, κατά την ψήφιση του νομοσχεδίου, το υπουργείο διακήρρυσε την πλήρη κάλυψη των εξόδων από τους ασφαλιστικούς φορείς. Δύο μήνες αργότερα, άφηνε να διαρρεέι στα ΜΜΕ η πληροφορία για μια περιορισμένη συμμετοχή των ασθενών στα έξοδα. Τα τελευταία δημοσιεύματα φαίνεται να προετοιμάζουν το έδαφος για μια συμμετοχή της τάξης του 30% –αν και τελικά το ποσοστό αυτό ίσως αποδειχθεί μετριοπαθές. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι το υπουργείο υπόσχεται "σημαντική έκπτωση" για μεγάλο αριθμο εξετάσεων (αν δηλαδή, λογικά, το πρόβλημα υγείας είναι σημαντικό). Το οικονομικό μέτρο σύγκρισης είναι οι τιμοκατάλογοι των ιδιωτικών νοσοκομείων και εργαστηρίων, με στόχο οι ιατρικές πράξεις και οι εξετάσεις να είναι περίπου 20% φτηνότερες από τον ιδιωτικό τομέα. Παρόλα αυτά το νομοσχέδιο επιτρέπει στο υπουργείο να καθορίσει τη συμμετοχή των ασθενών ακόμη και συνολο της δαπάνης.
[17] "Είναι ενδεικτικό ότι η συνολική δαπάνη υγείας στη χώρα μας αντιστοιχεί στο 9,6% του ΑΕΠ, όταν ο μέσος όρος 19 ευρωπαϊκών χωρών-μελών του ΟΟΣΑ είναι 8,8%. Η δημόσια δαπάνη στην Ελλάδα ανέρχεται στο 5,8% του ΑΕΠ και η ιδιωτική στο 3,8% και στις ευρωπαϊκές χώρες είναι αντίστοιχα 6,6% και 2%." από το άρθρο της Δ. Ευθυμιάδου στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία με τίτλο "Χάθηκαν 50 δισ. μέσα σε 10 χρόνια" στις 20 Ιουνίου 2010. [http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=20/06/2010&id=174942]
[18] "ΕΣΥ: αλλάζει άρδην ο υγειονομικός χάρτης - Έτοιμες οι πρώτες συγχωνεύσεις", άρθρο της Δημητρας Ευθυμιάδου στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία, την Κυριάκη 28 Νοεμβρίου 2010. [http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=28/11/2010&id=228300]
[19] Η λέξη από τη γλώσσα της ιατρικής: το ποσοστό εμφάνισης ενός νοσήματος σε έναν πληθυσμό.
